Dünya Tsunami Farkındalık Günü 2023

Dünya Tsunami Farkındalık Günü nedir, ne zaman ve neden kutluyoruz? Tsunami nedir, neden olur? Tsunamiyi meydana getiren sebepler nelerdir? Tsunami olursa ne yapmalıyız? Tsunamiden nasıl kaçılır? İnsanları bir tsunamiden nasıl haberdar edebiliriz? Tsunami en çok hangi ülkede olur? Türkiye’de tsunami olur mu?

Tsunami Farkındalık Günü’nün önemi vetarihçesi nedir, nasıl ortaya çıktı, ilk ne zaman kutlandı? Neden 5 Kasım seçildi? Dünya Tsunami Farkındalık Günü neden önemlidir ve amacı nedir?

Dünya Tsunami Farkındalık Günü

Her yıl 5 Kasım’da kutlanan Dünya Tsunami Farkındalık Günü, tsunami farkındalığını artırmak ve risk azaltmaya yönelik yenilikçi yaklaşımları paylaşmak amacıyla küresel olarak kutlanmaktadır.

Japonya, tekrarlanan acı tsunami deneyimi nedeniyle bu gözlemi başlattığı için onurlandırıldı. Yıllar boyunca tsunami erken uyarısı, kamu müdahalesi ve gelecekteki etkileri azaltmak için bir felaketten sonra daha iyi bir şekilde yeniden inşa etme gibi belirli alanlarda büyük uzmanlık geliştirdi.

Birleşmiş Milletler bu günü, tsunami uyarıları kendilerine ulaştığında toplulukların kararlı ve panik olmadan hareket etmelerini sağlamak ve tsunamiler hakkında eğitimin önemi konusunda farkındalık yaratmak için belirledi.

Tsunami Farkındalık Günü’nün Tarihçesi

22 Aralık 2015’te Birleşmiş Milletler, 70/23 sayılı kararıyla 5 Kasım’ı Dünya Tsunami Farkındalık Günü olarak belirledi.

Dünya Tsunami Günü için neden 5 Kasım seçildi merak ediyor musunuz? Çünkü 5 Kasım, tsunamilerin depremleri takip edebileceğini bildiği için arkadaşlarını, ailelerini ve köyünü kurtaran yaşlı bir adamı onurlandırmak için seçildi.

1854 kışında, Japonya’nın Kii Yarımadası’nda 8.4 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. (Deprem bizim takvimimize göre Aralık ayında, ancak geleneksel Japon takvimine göre 5 Kasım’da meydana gelmişti.)

Depremden sonra, Hiro köyünün yaşlılarından Goryo Hamaguchi, kıyıdaki köylülerin dikkatini çekmek ve onları karanlıkta yüksek yerlere yönlendirmek için yeni hasat edilmiş pirinç demetlerini ateşe verdi. 1854 tsunamisi hasara ve can kaybına neden oldu, ancak Hamaguchi’nin çabaları Hiro’da birçok kişiyi kurtardı. Japon kültürünün bir parçası haline geldi ve 1897’de Lafcadio Hearn tarafından Japonya hakkında İngilizce dilindeki en eski hikayelerden birinde anlatıldı.

Birleşmiş Milletler’e bağlı bir Japon delegasyonu, tsunamilerin büyük depremleri hızla takip edebileceğini bilmenin bir köyü nasıl kurtardığını işaret ederek Goryo Hamaguchi’nin anısına 5 Kasım’ın Dünya Tsunami Günü olarak belirlenmesini talep etti.

BM Afet Riskini Azaltma Ofisi başkanı Yuki Matsuoka, Dünya Tsunami Günü’nü belirlerken, 11 Mart veya 26 Aralık gibi bir anma günü veya trajik bir gün seçmek yerine, proaktif eylemler sayesinde birçok canın kurtarıldığı “ileri görüşün önemi” için 5 Kasım olarak seçti.

Nadir de olsa tsunamiler en yıkıcı ve tehlikeli doğal afetlerden biridir. Sadece kıyı topluluklarını etkilemedikleri için sınırları yoktur. Ayrıca kıyıdan uzakta bulunan diğer kasaba ve yerleşim birimlerine de ulaşır ve onları yok eder. Sellere neden olur ve ulaşımı, elektriği, iletişimi ve su kaynağını bozar.

Bir tsunami riski olduğunda kıyı toplulukları en savunmasızdır. Tsunamiler tehlikeli olsa da, genellikle bir tsunaminin yaklaşıyor olabileceğine dair doğal uyarılar vardır. Güçlü bir yer sarsıntısı, volkanik patlamalar veya olağandışı bir şekilde uzaklaşan ve deniz tabanını açığa çıkaran su olabilir.

Uluslararası işbirliği, bu tür doğal afetlere maruz kalmayı azaltmak için etkili eylemler, politikalar ve uygulamalar hakkında küresel farkındalığı artırmaya çalışmanın anahtarıdır.

Yaklaşık 58 tsunami, son 100 yılda 260.000’den fazla can aldı, bu diğer tüm doğal afetlerden daha fazla. Bu 100 yıl boyunca en fazla ölüm, Hint Okyanusu tsunamisinin gerçekleştiği Aralık 2004’te meydana geldi. Endonezya, Sri Lanka, Hindistan ve Tayland dahil 14 ülkede yaklaşık 227.000 ölüme neden oldu. Bu tsunamiden sadece üç hafta sonra, uluslararası toplum, Hükümetlerin 10 yıllık Hyogo Eylem Çerçevesini kabul ettiği Japonya’nın Kobe kentinde bir araya geldi. Bu anlaşma, afet riskinin azaltılmasına ilişkin ilk kapsamlı küresel anlaşmaydı.

Günümüzde hızlı kentleşme ve tsunami bölgelerinde artan turizm, daha da fazla insanı tehlikeye atıyor. Bu nedenle, dünyanın afet ölümlerinde önemli bir azalma sağlamak için her şeyi mümkün kılması çok önemlidir.

• 1918’de Porto Riko’nun batı kıyısında meydana gelen deprem ve tsunami, 118 kişinin ölümüne neden oldu.
• 28 Mart 1964 Alaska Tsunamisi. Bu 9,2 Mw büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami, 139 kişinin ölümüne ve 400 milyon dolarlık mal kaybına neden oldu.
• 26 Aralık 2004 Hint Okyanusu Tsunamisi; Sumatra’da 10 ila 30 metre yüksekliğe ulaştı ve Endonezya’dan Doğu Afrika’ya 230 binden fazla kişinin ölümüne neden oldu.

BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu (IOC), ulusal ve bölgesel tsunami erken uyarı hizmetlerini koordine etmek için çalışmalar yürütmektedir. Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz bölgeleri için dört ayrı Tsunami Uyarı ve Azaltma Sistemi kurulmuştur. Bu sistemler aracılığıyla afet riskini azaltmak için etkili eylemler, politikalar ve uygulamalar hakkında küresel farkındalığı artırmak amaçlanmaktadır. IOC ayrıca, eğitim programları ve düzenli tsunami iletişimi ve tahliye tatbikatları yollarıyla üye devletlere yardımcı olmaktadır.

Bir tsunamiden haberdar olmak neden önemlidir?

Kıyı topluluklarının, hızlı hareket edebilmeleri ve hayat kurtarabilmeleri için, şiddetli bir depremin ardından dakikalar içinde bir tsunaminin gelebileceğinin farkında olmaları gerekir.

En Son Tsunami ne zaman oldu?

15 Ocak 2002’de, Tonga’daki Hunga Tonga-Hunga Ha’apai (HTHH) yanardağı patladı ve tüm Pasifik Okyanusu’nu etkileyen bir tsunami yarattı, Atlantik Okyanusu ile Akdeniz’in bazı bölgelerinde hissedildi.

Pasifik çevresinde çok sayıda noktada irili ufaklı dalgalar oluşmuştur. Volkan patlamasının ardından Tonga’da yaşanan volkanik olayın belli büyüklüklerde tsunami dalgaları yaratabileceği ve bu nedenle halkın deniz kıyısından uzaklaşması yönünde uyarılar verilmişti.

Diğer bir tsunami etkisi ise 12 Ağustos 2021’de Güney Sandwich Adaları yakınlarında 7.5 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmesiyle yaşandı ve bunu birçok güçlü artçı sarsıntı izledi. Güney Georgia Adası’ndaki King Edward Point’te maksimum yükselme yüksekliği yaklaşık 75 cm (2.46 ft) olan bir tsunami ölçüldü. Bu aynı zamanda, 2004 Hint Okyanusu tsunamisinden bu yana dört okyanusta kaydedilen ilk tsunamiydi.

Tsunamiler önlenebilir mi?

Çoğu doğal afetler gibi Tsunamiler de insan kontrolünün dışındadır. Tsunamiler önlenemese de, toplumlar riskleri anlar, zamanında uyarı alırsa ve nasıl müdahale edileceğini bilirse etkileri minimum düzeyde azaltılabilir.

Bununla birlikte, tsunamilerin fiziksel çevreye (inşa edilmiş yapılar dahil) ve bireylere ve topluluklara olan zararlı etkilerini en aza indirebilecek bir takım teknikler vardır.

Tsunamiler ile ilgili ilginç 5 gerçek bilgi;

1. Tsunami Japonca bir kelimedir; “Tsunami”, Japonya’nın tsunami eğilimli tarihini yansıtan, ‘liman dalgası’ (‘tsu’ = liman + ‘nami’ = dalga) olarak tercüme edilen Japonya’ya özgü bir terimdir.
2. Katil Dalgalar; Tsunamiler öldürücü dalgalar olarak da bilinir ve %80’i Pasifik Okyanusu’nda gerçekleşmektedir.
3. Tsunamiler birden fazla dalgadır; Bir tsunaminin ilk dalgası genellikle en zayıf olanıdır, ardışık dalgalar büyür ve güçlenir.
4. Tsunamilerin büyük erozyon potansiyeli vardır. Birikmesi yıllar almış olabilecek kum sahillerini aşındırabilir ve ağaçların ve diğer kıyı bitki örtüsünün altını oyabilirler.
5. Tsunamiler çok yüksek olabilir, dalga boyu yaklaşık 100 metreye ulaşabilir. Bir tsunami 100 kilometre kadar uzağa gidebilir.

2023 Tsunami Farkındalık Günü Ne Zaman?

Birleşmiş Milletler Afet Riskini Azaltma Ofisi (UNISDR) sponsorluğunda, ilgili uluslararası kuruluşlar, hükümetler, sivil toplum ve tüm paydaşlar ile birlikte dünya çapında tsunami farkındalığını teşvik etmeye ve risk azaltma konusunda yenilikçi yaklaşımları paylaşmak için Dünya Tsunami Farkındalık Günü kutlanıyor.

Bu yıl 7. kez kutlanacak olan Tsunami Farkındalık Günü, küresel bir tsunami bilinci kültürünü teşvik etmek amacıyla 5 Kasım 2023 Pazar gününe denk geliyor.

• 2022 – 5 Kasım Cumartesi
• 2023 – 5 Kasım Pazar
• 2024 – 5 Kasım Salı
• 2025 – 5 Kasım Çarşamba
• 2026 – 5 Kasım Perşembe

Dünya Tsunami Farkındalık Günü, hükümetleri işbirliği yapmaya ve en savunmasız topluluklara yardım etmeye davet eder. Savunmasız topluluklar genellikle kendilerine yardım edemezler.

Daha önce de belirtildiği gibi, bir tsunaminin ana sonucu çok sayıda ölümdür. Bu nedenle, insanlar bu gün bir tsunamide ölen ailelerini veya arkadaşlarını anıyor.

Tsunamiler nelerdir?

“Tsunami” kelimesi Japonca “tsu” (liman anlamına gelir) ve “nami” (dalga anlamına gelir) kelimelerinden oluşur. Bir tsunami, genellikle okyanusun altında veya yakınında meydana gelen depremlerle ilişkili bir sualtı hareketliliği yarattığı bir dizi muazzam dalgadır.

Volkanik patlamalar, denizaltı heyelanları ve kıyıdaki kaya düşmeleri, okyanusu etkileyen büyük bir asteroit gibi bir tsunami oluşturabilir. Deniz tabanının dikey hareketinden ve bunun sonucunda su kütlesinin yer değiştirmesinden kaynaklanırlar.

Tsunami dalgaları genellikle su duvarları gibi görünür ve kıyı şeridine saldırabilir ve her 5 ila 60 dakikada bir gelen dalgalarla saatlerce tehlikeli olabilir.

Tsunaminin oluşmasında iklimlerin çok etkisi yoktur. Denize kıyısı bulunan Tropikal iklim bölgelerinde sıklıkla görülmüştür.

Tsunami en fazla kaç metre olur?

Karaya vurduklarında dev boyutlara ulaşmalarına rağmen, açık okyanusta tsunami dalgalarının yüksekliği bir metre kadardır, dalga uzunluğu, yani iki dalga arasındaki uzaklık 40 metreyi bulabilir. Dalgaların hızı ise saatte 800 kilometreye kadar ulaşabilir.

Tsunaminin 4 nedeni?

Çoğu tsunamiye, tektonik levha sınırlarında yakınlaşan depremler neden olur. Küresel Tarihsel Tsunami Veritabanına göre, 1900’den beri, olası tsunamilerin %80’inden fazlası depremler tarafından meydana geldi. Bununla birlikte, tsunamilere ayrıca toprak kaymaları, volkanik aktivite, belirli hava türleri ve – muhtemelen – dünyaya yakın nesnelerin (örneğin asteroitler, kuyruklu yıldızlar) okyanusla çarpışması veya okyanusun üzerinde patlaması neden olabilir.

1- Depremler; En güçlü depremler, bir okyanus levhasının bir kıta levhası veya başka bir daha genç okyanus levhası altında kaydığı yitim bölgelerinde meydana gelir. Her deprem tsunamiye neden olmaz ancak güçlü (en az 6,5 büyüklüğünde) ve okyanus altında meydana gelen bir deprem meydana gelirse tsunami gerçekleşebilir.

2- Heyelanlar; Kıyı boyunca meydana gelen bir heyelan, büyük miktarda suyu denize girmeye zorlayarak suyu bozabilir ve bir tsunami oluşturabilir.

3- Volkanik püskürme/patlama; Nispeten seyrek olmakla birlikte, şiddetli volkanik patlamalar aynı zamanda büyük miktarda suyun yerini alabilen ve yakın kaynak alanında son derece yıkıcı tsunami dalgaları oluşturabilir.

4- Dünya Dışı Çarpışma; Dünya dışı çarpışmaların neden olduğu tsunamiler (yani asteroitler, meteorlar) son derece nadir bir olaydır. Yakın tarihte hiçbir meteor/asteroid kaynaklı tsunami kaydedilmemiş olsa da, bilim adamları, bu gök cisimlerinin okyanusa çarpması durumunda, büyük miktarda suyun bir tsunamiye neden olacak şekilde yer değiştireceğini tahmin ediyorlar.

Bir Kasırga Tsunami Dalgasına Neden Olabilir mi?

İlginç bir şekilde, internette tsunami ile kasırga arasındaki farkı araştıran birçok insan var, bu yüzden buna cevap vermek istedik. Bu olayların hiçbiri herhangi bir şekilde ilişkili değildir. Dolayısıyla biri diğerine neden olmaz ve bunlar tamamen ayrı olaylardır.

Bir kasırga, atmosferde ılık okyanus suyu üzerinde oluşan büyük bir fırtına sistemidir. Bir tsunami, su altındaki kayaların bir tür dikey hareketi (deprem, büyük toprak kayması, volkanik patlama) tarafından tetiklenen büyük dalgalar kümesidir.

Tsunamiden korunmak için neler yapılmalıdır?

Yaygın su baskını oluşturma potansiyeline sahip bir tsunami yakın, beklenen veya meydana geldiğinde bir tsunami uyarısı verilir. Uyarılar, halkı, güçlü akıntıların eşlik ettiği tehlikeli kıyı taşkınlarının mümkün olduğu ve ilk varıştan sonra birkaç saat devam edebileceği konusunda uyarır.

Eğer tsunami, bir depremden kaynaklanıyorsa, önce kendinizi depremden korumak için mümkünse üzerinizi örtecek şekilde güvenli bir bölgeye alın ardından bekleyin.

• Okyanus sularının aniden yükselmesi veya boşalması gibi tsunami belirtilerine karşı dikkatli olun. Mümkün olduğunca iç kesimlerde yüksek yerlere çıkın.
• Hasarlı binalardan, yollardan ve köprülerden uzak durun.
• Acil durum bilgilerini ve uyarıları dinleyin. Daima yerel acil durum yöneticilerinin talimatlarını izleyin.
• Herhangi bir doğal tsunami belirtisi görür görmez veya resmi bir tsunami uyarısı alır almaz oradan ayrılın.
• Teknedeyseniz yüzünüzü dalgaların yönüne çevirin ve denize çıkın. Bir limandaysanız, iç kısımlara gidin.
• Suyun içindeyseniz, sal veya ağaç gövdesi gibi yüzen bir şeye tutunun.
• Tehlikeli kalıntılar içerebilecek sel suyunda yürümekten kaçının. Su göründüğünden daha derin olabilir.
• Tsunami tehlike bölgesinin dışındaysanız ve bir uyarı alıyorsanız, yetkililer aksini söylemedikçe bulunduğunuz yerde kalın.

Tsunamiler ölümcül olabilir, ama olmaları gerekmiyor. Erken uyarı ve erken önlem, insanları korumak, hayat kurtarmak ve tehlikenin bir felakete dönüşmesini önlemek için etkili araçlardır. Etkili olması için, tsunami erken uyarı sistemleri risk altındaki her kişiyi kapsamalı, çoklu tehlikelere sahip olmalı ve topluluklar hızlı hareket edebilmeleri için hazırlanmalıdır.

Türkiye’deki en büyük tsunami kaç metre?

Türkiye’de 365’ten beri tsunami olarak sınıflandırılan toplam 7 gelgit dalgası 705 kişinin ölümüne neden olmuştur. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, Tsunamiler bu nedenle Türkiye’de oldukça nadir görülür.

30 Ekim 2022 tarihinde Türkiye’de (Ege Denizi) meydana gelen 6,9 büyüklüğünde depremde şimdiye kadar kaydedilen en güçlü gelgit dalgası 5,3 metre yüksekliğe ulaşmıştır.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesinin verilerine göre 1968 Bartın depreminin yol açtığı tsunaminin 15 dakika arayla 100 metre ve 60 metrelik su baskınına neden olduğunu ve yerel tsunami yüksekliğinin 3m olduğunu göstermektedir.

İstanbul’da ise 14 Eylül 1509’daki büyük depremin ardından yaşanan tsunami nedeniyle Galata’da pek çok ev sular altında kalmıştı.

Türkiye’de tsunami en fazla nerede görülür?

Türkiye genelinde tsunami görülme sıklığı nadir olsa da bunların çoğu özellikle Marmara Denizi (İstanbul ve İzmit), Ege Denizi (İzmir), ve Akdeniz (İskenderun ve Fethiye) civarında etkili olmuştur. Tarihsel belgeler bu tsunamilerin Türkiye ve çevresinde ciddi hasar ve kayıplara neden olduğunu ortaya koymaktadır.

Türkiye’de tsunami olma ihtimali var mı?

UNESCO’ya göre 30 yıl içinde Akdeniz’de tsunami tehlikesi var, İstanbul riskli kentler arasında. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 30 yıl içinde Akdeniz’deki büyük şehirleri ya da çevrelerini etkileyebilecek 1 metreden fazla yüksekliğe ulaşan bir tsunaminin meydana gelme olasılığının yüzde 100’e yakın olduğunu açıkladı.

Ayrıca İBB Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamaya göre Marmara Denizi’nde tsunami üretebilecek koşullardaki her deprem (büyüklükleri 6 veya daha büyük olan sığ odaklı ve genellikle eğim atımlı faylanmalar) tsunami yaratabilir.

Bu yazılar da ilginizi çekebilir; 

• Kasım Ayı Önemli Günler ve Haftalar Takvimi
• Türkiye’de Büyük Depremler
• 1-7 Mart Deprem Haftası 
• Avrupa’da Kuraklık
• Crush sendromu nedir?