Artemis Anlaşması, Ay’dan Mars’a kadar uzanan uzay iş birliğinin yeni kurallarını belirliyor. Artemis Anlaşması nedir, neden bu kadar önemli? Hangi ülkeler katıldı, kimler karşı çıkıyor? NASA’nın Artemis Projesi: 56 Ülke Neden Bu Anlaşmaya İmza Attı?
🌌 Uzayın kuralları değişiyor mu? Uzay kaynaklarını kim kullanacak? Artemis Anlaşması hangi ülkeleri birleştiriyor, hangilerini dışarıda bırakıyor? Peki bu kurallar kimin lehine? Türkiye neden hâlâ imzacı değil? Bu blogda uzay hukukunun geleceğine dair çarpıcı yanıtlar sizi bekliyor.
🌙 Artemis Programı Nedir?
Artemis Programı, ABD’nin NASA liderliğinde, ESA, JAXA, CSA gibi uluslararası ortaklarla yürütülen bir Ay keşif girişimidir.
NASA’nın öncülüğünde yürütülen Artemis Programı, insanlığı yeniden Ay’a götürmeyi ve bu kez kalıcı bir varlık oluşturmayı hedefleyen kapsamlı bir uzay keşif girişimidir. Başlangıçta 2024 yılına kadar ilk kadın ve siyahi astronotu Ay’a indirme hedefi öne çıkarılsa da, bu planlar çeşitli teknik ve lojistik nedenlerle ertelenmiş; ilgili ifadeler daha sonra NASA’nın resmi metinlerinden çıkarılmıştır.
2022’de başarıyla tamamlanan insansız Artemis I görevinin ardından, ilk mürettebatlı uçuş olan Artemis II 2025 sonrasına, Ay’a insanlı iniş öngören Artemis III ise en erken 2027 yılına ertelenmiştir. Apollo programının mirasını devralan Artemis, yalnızca Ay’a dönüşü değil, aynı zamanda Mars ve diğer derin uzay görevleri için Ay’ı bir “zıplama tahtası” olarak konumlandırmayı amaçlıyor.
Program, 1960-1970’lerdeki Apollo görevlerinin devamı niteliğinde olup, yalnızca Ay’a dönüşü değil, aynı zamanda Mars ve diğer derin uzay görevleri için Ay’ı bir “zıplama tahtası” olarak konumlandırmayı amaçlıyor.
Ana Hedefler:
- Artemis I (2022): İnsansız test uçuşu başarıyla tamamlandı.
- Artemis II (2025 planlı): Mürettebatlı Ay yörünge görevi.
- Artemis III (2026 sonrası): Ay yüzeyine iniş ve kalıcı üs kurulumu.
- Ay’daki su buzullarını kullanarak roket yakıtı üretmek ve uzay madenciliği yapmak.
Amacı: Ay’ın güney kutbuna “ilk kadın ve sonraki erkek” astronotu indirmek (2020–2024/2025 hedefiyle), Ay’da sürdürülebilir insan varlığı oluşturmak ve gelecekte Mars keşfine geçiş için temel atmak.
Bunu Biliyor muydunuz? Artemis İsmi Nereden Geliyor?
🌙 Artemis, Yunan mitolojisinde Apollo’nun ikiz kız kardeşi ve “Ay Tanrıçası”dır. NASA bu ismi seçerek:
- 1960’ların Apollo programına gönderme yapıyor (Apollo, Artemis’in ikiziydi)
- Ay’a ilk kez bir kadın ve bir siyahi astronot gönderilecek. (Artemis avcı ve bağımsız bir tanrıçaydı)
- Ay’ın keşfinde yeni bir çağ başlatma hedefini vurguluyor
🚀 “Apollo bizi Ay’a götürdü, Artemis ise orada kalacağız!” – NASA
Bonus: Programın logosundaki “A” harfi, Ay’ın hilal şeklini ve bir roket izini temsil ediyor!
Bu mitolojik bağlantı, NASA’nın bilimle kültürü birleştiren vizyonunu yansıtıyor. 🌌
Artemis Anlaşması (Artemis Accords) Nedir?
Artemis Anlaşması, NASA ve ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından 13 Ekim 2020’de duyurulan, uzayın barışçıl, şeffaf ve sürdürülebilir peyzajını şekillendirmeyi amaçlayan bir ilkeler dizisidir.
İlk olarak 8 ülke ile imzalanmış (ABD, Birleşik Krallık, Avustralya, Kanada, Japonya, Lüksemburg, BAE, İtalya) ve gönüllü katılım esasına göre ulusal düzeyde genişletilmiştir. Temmuz 2025 itibarıyla 56 ülke anlaşmayı imzalayarak Artemis Accords ortakları arasına katılmıştır.
Temel İlkeler (Ana Maddeler)
- Barışçıl Keşif: Tüm faaliyetler yalnızca barışçıl amaçlarla yürütülmelidir (Dış Uzay Anlaşması’na uygun şekilde).
- Şeffaflık: Uluslar, planlarını ve faaliyetlerini kamuoyuna açıkça duyurmalı, bilimsel veri paylaşımı yapmalıdır.
- İşbirliği & Interoperabilite: Teknoloji ve sistemler birbirleriyle uyumlu olmalı, ortak standartlara uyulmalı.
- Acil Yardım: Uzayda yardıma ihtiyaç duyan astronotlara makul tüm yardım sağlanmalıdır (Acil Kurtarma ve Geri Getirme Anlaşması kapsamında).
- Uzay Nesnelerinin Kaydı: Küçük ya da büyük tüm uzay nesneleri kayıt altına alınmalı; kayıt yapılmayan faaliyetlere engel olunmalı.
- Bilimsel Verilerin Paylaşımı: Bilimsel bulgular kamuya açık ve zamanında yayınlanmalıdır.
- Uzay Mirasının Korunması: Tarihî Ay iniş alanları ve uzay araçları gibi değerli varlıklar korunmalıdır.
- Faaliyetlerin Çakışmasının Önlenmesi (Deconfliction): “Güvenlik bölgeleri” oluşturularak operasyonlar koordinasyon içinde yürütülmeli; çakışmalardan kaçınılmalıdır.
- Yörünge Atıkları ve Sürdürülebilirlik: Görev sonrası çöplerin güvenli şekilde bertaraf edilmesi planlanmalı; yeni uzun ömürlü çöp oluşumları azaltılmalıdır.
Artemis Anlaşması’nın Uzay Hukukundaki Yeri
- Anlaşma bağlayıcı hukukî bir belge değildir; ülkeler gönüllü olarak ilkeleri benimser ve kendi iç düzenlemelerinde bunlara dayanır.
- 1967 Dış Uzay Antlaşması’ndaki (Outer Space Treaty) temel ilkeleri tekrar teyit eder: egemenlik iddialarına yasak, barışçıl kullanım, yardım, zarar için sorumluluk gibi.
- Ancak uzay kaynağı çıkarımı gibi konularda somut düzenleme getirmeyip, ABD bakış açısını yansıttığı gerekçesiyle eleştiriler almıştır.
Önemli Tartışmalar
Rusya ve Çin: Anlaşmayı “ABD’nin uzay hegemonyası” olarak nitelendirip, kendi iş birliği projesi ILRS’yi (Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu) başlattı.
1979 Ay Anlaşması ve Tartışma Nedeni:
Bu anlaşma, Ay kaynaklarının “tüm insanlığın ortak mirası” sayılmasını ve adil paylaşımını öngörüyor. Ancak ABD, Rusya, Çin gibi uzay güçleri, bu kuralın uzay madenciliği ve ticari faaliyetleri engelleyeceğini düşünerek anlaşmayı kabul etmedi. Bunun yerine, kaynak kullanımını serbest bırakan Artemis Anlaşmaları‘nı tercih ettiler.
Kısaca:
- “Herkesin ortak malı” fikri güzel, ama pratikte büyük ülkeler “önce biz keşfedersek bizim olsun” diyor.
🌎 Not: Bugün sadece 18 ülke (Hindistan, Meksika gibi) bu anlaşmaya taraf.
“Uzayın geleceği, hukuk ile güç politikası arasındaki bu gerilimde şekillenecek.” – Dr. Scott Pace (Eski NASA Uzay Politikaları Direktörü)
Güncel Durum (Temmuz 2025 itibarıyla)
- Toplam imzacılar sayısı 55’e ulaşmıştır; en son tanesi Norveç olmuş ve imza tarihi 15 Mayıs 2025 olarak kayda geçmiştir.
- Senegal ise 24 Temmuz 2025 tarihinde 56. ülke olarak katılmıştır.
Özet Tablo
- Artemis Programı: NASA liderliğinde insanlı ve insansız Ay keşif ve yerleşim projesi
- Artemis Anlaşması: Uzaya dair uluslararası işbirliği ilkeleri; gönüllü ve bağlayıcı olmayan yapı
- İmzacılar: 2025’te toplam 55 ülke (Senegal ile 56. oldu)
- Hukuki Statü: Birleşmiş Milletler dışı; OST (1967 Anlaşması) ilkelerine dayanıyor
Türkiye’nin Artemis Programı ile İlgili Pozisyonu:
Resmi Katılım Yok:
- Türkiye henüz Artemis Anlaşması’nı imzalamamıştır — hâlihazırda anlaşmaya taraf değildir.
- Türkiye’nin programa katılması geleceğe dönük adımlarla mümkün olabilir, fakat şu an için resmi bir imzalayıcı listede yer almıyor.
Türkiye Uzay Ajansı (TUA) ve Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Artemis Anlaşmaları’na katılım için incelemeler yapıldığını belirtmiş, ancak şu ana kadar imza atılmamıştır.
Gerekçe: Programın teknik ve bütçesel karmaşıklığı nedeniyle uluslararası iş birliği modelleri değerlendiriliyor.
Kıtalara Göre İmzacı Ülkeler
İşte Temmuz 2025 itibarıyla Artemis Anlaşmaları’nı imzalayan 56 ülkenin tam listesi:
Avrupa (28 Ülke)
- İtalya
- Lüksemburg
- Birleşik Krallık
- Ukrayna
- Polonya
- Romanya
- Fransa
- Çek Cumhuriyeti
- İspanya
- Almanya
- İzlanda
- Hollanda
- Bulgaristan
- Belçika
- Yunanistan
- İsviçre
- İsveç
- Slovenya
- Litvanya
- Slovakya
- Ermenistan
- Estonya
- (Güney) Kıbrıs
- Danimarka
- Avusturya
- Lihtenştayn
- Finlandiya
- Norveç
Asya (10 Ülke)
- Japonya
- Birleşik Arap Emirlikleri
- Güney Kore
- İsrail
- Bahreyn
- Singapur
- Suudi Arabistan
- Hindistan
- Bangladeş
- Tayland
Güney Amerika (7 Ülke)
- Brezilya
- Kolombiya
- Arjantin
- Ekvador
- Uruguay
- Peru
- Şili
Kuzey Amerika (5 Ülke)
- ABD
- Kanada
- Meksika
- Dominik Cumhuriyeti
- Panama
Afrika (4 Ülke)
- Nijerya
- Ruanda
- Angola
- Senegal
Okyanusya (2 Ülke)
- Avustralya
- Yeni Zelanda
Önemli Detaylar
- Son Katılım: Senegal, 24 Temmuz 2025’te 56. ülke olarak katıldı.
- Türkiye: Henüz imzacılar arasında yer almıyor.
- Çin ve Rusya: Artemis Anlaşmaları’na katılmayarak kendi projeleri ILRS (Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu) ile hareket ediyor.
Tam liste ve güncel gelişmeler için NASA’nın resmi sayfasını inceleyebilirsiniz.
🌍 Sonuç: Artemis Programı İnsanlığın Uzaydaki Yeni Sınırını Belirliyor
NASA’nın Artemis Programı ve Artemis Anlaşmaları, insanlığın Ay’a dönüşünü sadece bir keşif hikayesi olmaktan çıkarıp, evrensel iş birliği ve sürdürülebilir uzay politikalarının temel taşı haline getiriyor. Temmuz 2025 itibarıyla 56 ülkenin imzacı olduğu bu anlaşma, uzayın barışçıl kullanımından kaynak paylaşımına kadar pek çok kritik konuda küresel bir mutabakat oluşturmayı hedefliyor.
“Ay, insanlık için yalnızca bir durak değil, yıldızlara açılan bir kapıdır.” – NASA Yöneticisi Bill Nelson
Ancak Çin ve Rusya’nın alternatif projeleri, uzaydaki jeopolitik rekabetin de sinyallerini veriyor. Türkiye gibi henüz imzacı olmayan ülkeler için ise bu süreç, uzay endüstrisindeki yerlerini belirlemede stratejik bir fırsat sunuyor.
Artemis, insanlığın “yeniden Ay’a, sonrasında Mars’a” sloganıyla evrendeki yolculuğunda yeni bir sayfa açıyor. Bu tarihi yolculuğun detaylarını öğrenmek ve güncel gelişmeleri takip etmek için NASA’nın resmi Artemis sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
“Gelecek, gökyüzünden daha yakın!” 🚀
- Uzay Keşiflerinin Önemi
- 44 Dakikada Bir Gelen Uzay Sinyali: ASKAP J1832−0911
- Psyche 16: Uzaydaki Trilyon Dolarlık Efsane Gerçek mi?
- Güneş Sistemimizdeki 8 Gezegen
- 18 Şubat Plüton Günü
- Güneş Sisteminde Her Gezegenin Kaç Uydusu Var?
