Fatıma el-Fihri’nin mirası: Dünyanın en eski üniversitesi El-Karaviyyin’in şaşırtıcı kuruluş hikayesi. Bir kadın hayalinin 1200 yıllık bilim yolculuğu ve bilinmeyenleri bu yazıda!
Tarihe iz bırakan kadın Fatıma el-Fihri’den Dünyanın en eski üniversitesi: El-Karaviyyin. Dünyanın ilk üniversitesinin şaşırtıcı kuruluş hikayesi ve Avrupa’ya ilham veren bilinmeyen detaylarını öğrenin. 859’dan günümüze uzanan bu bilim serüveni!
Dünyanın en eski üniversitesi: El-Karaviyyin
“Tarihe iz bırakan kadın” denilince akla gelen ilk isimlerden biri hiç şüphesiz Fatıma el-Fihri‘dir. Onun bir kadının mirası olarak başlattığı hayırseverlik projesi, zamanla dünyanın en eski üniversitesi unvanını alacak olan El-Karaviyyin‘e dönüştü. Fas’ın Fes şehrinde 859 yılında kurulan bu kadim kurum, sadece bir eğitim yuvası değil, aynı zamanda dünyanın ilk üniversitesinin şaşırtıcı kuruluş hikayesi ile de adeta bir efsanedir. Gelin, bu benzersiz kurumun bilinmeyenlerini ve bir kadın hayalinin nasıl 1200 yıllık bir entelektüel mirasa dönüştüğünü birlikte keşfedelim.
Tarih kitaplarında çoğu zaman erkek isimleriyle dolu sayfalar arasında, bir kadının vizyonu çağları aşar. 859 yılında Fas’ın Fes kentinde yaşayan Fatima al-Fihri, babasından kalan mirası sadece kendine saklamadı; onunla dünyanın ilk üniversitesini kurdu — El-Karaviyyin Üniversitesi.
Bilimin, inancın ve eğitimin iç içe geçtiği bu kurum, aradan geçen bin yılı aşkın süredir hâlâ faaliyette. Bugün bile “kadınlar eğitimde geride kaldı” diyenlere sessiz ama güçlü bir cevap gibi duruyor:
“Ben 9. yüzyılda bir üniversite kurdum. Sen ne yaptın?”
Fatima al-Fihri kimdir?
Fatima al-Fihri, Tunus’tan Fas’a göç eden zengin bir tüccarın kızıydı. Eğitimli, vizyon sahibi ve topluma faydalı olma arzusuyla tanınırdı. Babasından kalan mirasla 859 yılında Fes’te El-Karaviyyin Camii ve Medresesi’ni inşa ettirdi.
Zamanla burası sadece dini eğitim verilen bir yer olmaktan çıktı; matematik, astronomi, felsefe, dilbilim ve doğa bilimleri gibi alanlarda da dersler verilmeye başlandı.
Bu yönüyle El-Karaviyyin, modern anlamda üniversite kavramının temellerini atan kurum olarak kabul edilir. UNESCO ve Guinness Dünya Rekorları da burayı dünyanın kesintisiz faaliyet gösteren en eski üniversitesi olarak tanır. Aynı zamanda dünyanın ilk kütüphanelerinden birine de ev sahipliği yapar.
Neden hâlâ ilham veriyor?
Fatima al-Fihri’nin hikâyesi, sadece tarihin tozlu raflarında kalmış bir başarı değil; bugün bile kadınların eğitime, bilime ve topluma yön verebileceğinin güçlü bir sembolüdür.
Onun mirası, bir üniversiteden fazlasıdır:
🔹 Kadınların eğitimin öznesi değil, kurucusu olabileceğini kanıtlar.
🔹 Bilginin ve inancın bir arada var olabileceğini gösterir.
🔹 Ve belki de en önemlisi, “bir kişinin vizyonu dünyayı değiştirebilir” gerçeğini hatırlatır.
🏛️ Bilgi Kutusu
- Üniversite Adı: El-Karaviyyin Üniversitesi (University of Al Quaraouiyine)
- Kurucusu: Fatima al-Fihri (Fatima bint Muhammed al-Fihriya)
- Kuruluş Yılı: MS 859
- Konum: Fes, Fas
- Tanıma: UNESCO ve Guinness Dünya Rekorları tarafından “dünyanın en eski sürekli faaliyet gösteren üniversitesi” olarak kabul edilmiştir.
- Eğitim Alanları: Din, matematik, astronomi, dilbilim, mantık, felsefe, doğa bilimleri
- Bugün: Fas Eğitim Bakanlığına bağlı olarak faaliyetini sürdürmektedir.
Not: Bologna Üniversitesi (1088) veya Oxford Üniversitesi (1096) gibi kurumlar genellikle “en eski üniversiteler” olarak anılır, ancak El-Karaviyyin, onlardan yüzyıllar önce kurulmuştur ve eğitim faaliyetlerini hiç kesmeden sürdürmektedir.
“Dünyanın En Eski Kütüphanesi” de Orada Bulunuyor
- Detay: El-Karaviyyin Üniversitesi, sadece en eski üniversite değil, aynı zamanda dünyanın hala faal olan en eski kütüphanelerinden birine (El-Karaviyyin Kütüphanesi) de ev sahipliği yapıyor.
- İlginç Hikaye: Kütüphane, 2016 yılında Faslı-Kanadalı bir mimar olan Aziza Chaouni tarafından kapsamlı bir restorasyondan geçirildi. Bu, bir kadın mimarın, bir kadın tarafından kurulan tarihi bir kurumu geleceğe taşıması anlamına geliyor. Bu mükemmel bir “kadınların gücü” vurgusudur.
Sadece Bir Dini Okul Değil, Çağının Ötesinde Bir Bilim Merkeziydi
El-Karaviyyin Üniversitesi, sadece dini ilimlerin okutulduğu bir medrese değildi. İbn Haldun (sosyoloji ve tarih felsefesinin babası), İbn Rüşd (Avrupalıların Averroes dediği filozof), El-İdrisi (coğrafyacı) ve Maimonides (Yahudi filozof ve hekim) gibi dünyaca ünlü bilim ve düşünce insanları burada ders verdi veya eğitim aldı.
Avrupa Üniversitelerinin Doğuşuna İlham Verdi
El-Karaviyyin’in “üniversite” modeli, Avrupa’nın ilk üniversitelerinin (Bologna, Oxford, Paris) kurulmasında önemli bir ilham kaynağı oldu. Özellikle İspanya’daki Endülüs medeniyeti üzerinden bu bilgi ve kurumsal yapı Avrupa’ya aktarıldı.
Kadın Liderliğinin Erken Dönemdeki Gücünü Sembolize Ediyor
Fatıma el-Fihri, kuruluş için servetini bağışlamakla kalmadı, inşaatın tüm sürecini bizzat yönetti. Hatta, inşaatın kusursuz ve samimi niyetle (ihlas) tamamlanması için Ramazan ayı boyunca oruç tuttuğu ve projeyi yakından takip ettiği rivayet edilir. Bu, onun ne kadar kararlı ve inançlı olduğunu gösterir.
Mimari Bir Şaheser: Zamanın Mühendislik Harikası
Caminin orijinal su temini ve arıtma sistemi, o dönem için oldukça ileri bir mühendislik örneğiydi. Ayrıca, binanın yönü ve avlusundaki şadırvan, binanın içindeki hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde tasarlandı. Bu, binanın sadece güzel değil, aynı zamanda işlevsel ve sürdürülebilir olduğunu gösterir.
El-Karaviyyin Ne Demek, Anlamı Nedir?
“El-Karaviyyin ismini duyduğunuzda, aslında sadece bir üniversitenin adını değil, onun arkasındaki göç, aidiyet ve hayırseverlik hikayesini de duyarsınız. İsim, kurucu Fatıma el-Fihri’nin ailesinin kökenlerine, Tunus’un Kayravân şehrine bir saygı duruşudur. Yani El-Karaviyyin, ‘Kayravânlılar’ anlamına gelir ve bir kadının, kendi topluluğunun onuru için inşa ettiği bir bilim abidesini temsil eder.”
El-Karaviyyin (القرويين), Arapça kökenli bir isimdir ve temel anlamı “Karyûnlılar” veya “Karyûn Halkı” demektir.
Peki, bu ne anlama geliyor? İşte hikayesi ve anlamı:
Köken Hikayesi: Bir Göç ve Aidiyet Hikayesi
- Yer: İsmini, kurucu ailenin (el-Fihri ailesi) göç ettiği Tunus’un Karyûn (günümüzde Kayravân) şehrinden alır.
- Göç: 9. yüzyılda, Kayravân şehrinden Fas’ın Fes şehrine büyük bir göç dalgası yaşanmıştı. Bu göçmenlere, geldikleri şehre atfen “El-Karaviyyin” (Kayravânlılar) deniyordu.
- Aidiyet: Fatıma el-Fihri ve ailesi, Fes’te yerleşik olan bu “Kayravânlı” topluluğunun bir parçasıydı. Bu nedenle, inşa ettirdiği cami ve medreseye, mensubu olduğu bu topluluğun ve köklerinin onurunu taşıyan “El-Karaviyyin” (Kayravânlıların Camiisi/Medresesi) adını vermiştir.
Modern ve Sembolik Anlamı
Bugün “El-Karaviyyin” ismi şu anlamları taşır:
- Kökler ve Aidiyet: Bir göçmen topluluğunun yeni vatanlarına taşıdıkları kimlik ve gururun sembolüdür.
- Hayırseverlik ve İlim: Bir kadının kişisel servetini toplumun ebedi faydasına sunmasının, ilim ve irfan yuvasına dönüştürmesinin abidevi adıdır.
- Kadın Mimarisi: Tarihe bir kadın tarafından “kazınmış” bir isimdir. Fiziksel bir yapıdan öte, bir kadın vizyonunun ve mirasının ta kendisidir.
Özetle: El-Karaviyyin, sadece coğrafi bir kökeni işaret etmez. Aynı zamanda bir aidiyet duygusunun, kültürel bir mirasın ve asırlara meydan okuyan bir kadın hayalinin adıdır.
Sonuç
Fatima al-Fihri’nin hikâyesi, sadece bir üniversitenin kuruluşu değil; bir kadının vizyonunun dünyayı nasıl değiştirebileceğinin canlı bir örneğidir. Bu nedenle, Fatıma el-Fihri, sadece bir hayırsever olarak değil, aynı zamanda eğitim tarihine adını yazdırmış öncü bir kadın olarak anılmaktadır.
El-Karaviyyin Üniversitesi, yüzyıllar boyunca sayısız öğrenciye ilham vermiş ve vermeye devam ediyor. Bugün bile Fatima’nın mirası, eğitimin, bilginin ve cesaretin gücünü hatırlatıyor: bir kişi, tarih boyunca iz bırakabilir ve gelecek nesillerin yolunu açabilir.
Kaynakça
- UNESCO World Heritage Centre – University of Al Quaraouiyine
- Guinness World Records – Oldest existing educational institution
- Britannica – Qarawīyīn
- History.com – The World’s Oldest University Was Founded by a Woman
- Al-Karaouine University Official Website – https://www.oujda.ma/en/universite-al-karawiyyin
Bu yazılar da ilginizi çekebilir;
- Şam Emevi Camii
- İslam’da ilk inşa edilen cami
- Hutbe-i Şamiye: Emevi Camii’nden Mesajlar
- İslamiyetin Doğuşu ve Tarihsel Gelişimi
- Dünya Tarihindeki En Eski Din ve İnançlar
