Cumhuriyet’in ilk 15 yılında neler yapıldı? 1923 – 1938 yılları arası Cumhuriyet ile neler değişti? Cumhuriyetin ilk yılları hangi yıllardır? Cumhuriyetin ilk 15 yılı ne dönemidir? Cumhuriyetin ilk 15 yılına ne denir? 29 Ekim 1923’te ne oldu? Cumhuriyet döneminde ne yapıldı? Cumhuriyet kurulduktan sonra ne gibi değişiklikler oldu? Cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleşen olaylar ve Cumhuriyetin getirdiği yenilikler nelerdir?
Bu sene 100. yıldönümünü kutladığımız Cumhuriyet’in 1923 tarihinde ilanından Atatürk’ün vefatı 1938 yılına kadar geçen 15 yıllık süre içinde yapılan icraatlar, devrimler ve değişiklikler nelerdir? İşte Cumhuriyetimizin ilk yılları ve kalkınma hamleleri, toplumsal değişik ve Atatürk Devrimleri, tarih tarih kronolojik sırasıyla Cumhuriyet dönemin ilk 15 yılı
29 Ekim Cumhuriyetin İlanı
Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 23 Nisan 1920’de toplanmış, Cumhuriyet ise bu tarihten üç buçuk yıl altı gün sonra 29 Ekim 1923’te ilan edilmiştir.
Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisinde “Yaşasın” nidalarıyla kabul edildi. İlk toplantısını 23 Nisan 1920’de yapan TBMM’nin kabul ettiği 1921 Anayasasının Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir olan birinci maddesi, açıkça belirtilmese de Cumhuriyet rejiminin habercisiydi. Ancak Cumhuriyeti kabul ve ilan etmek, 16 Nisan 1923’te görevini tamamlayan Birinci Meclise değil, 11 Ağustos 1923’te toplanan İkinci Meclise nasip olmuştu.
Cumhuriyetin ilk yılları
Cumhuriyetin birinci 5 Yıllık Sanayileşme Planı döneminde devletin kıt imkânlarıyla çok sayıda sanayi tesisi kuruldu. Birçok alanda üretime başlandı.
Cumhuriyet’in ilk 15 yılı (1923 – 1938) ise Atatürk dönemidir. Atatürk’ün önderliği ve liderliğinde birçok devrime ve yeniliğe imza atılmıştır.
Mustafa Kemal Atatürk bu 15 yıllık sürede halka bir yaşam biçimi olarak Cumhuriyet’i anlattı ve kısa süre zarfında yapılabileceğini gösterdi. Din ve devlet işleri bu dönemde birbirinden ayrıldı. Bu dönemde Türk halkı batı alfabesi ile eğitime yöneldi. Bu dönemde kılık kıyafette çağdaşlaşma yaşandı. Bu dönemde hukuk sisteminin altyapısı kuruldu. Ülkenin temel altyapısı ve sanayi üstyapısına el atıldı.
Cumhuriyet Dönemi 1923 – 1940 yılları arasında mevcut demiryolu hatlarının yabancı şirketlere ait olan kısımları devletleştirildi ve yeni demiryolu hatları inşa edilerek demiryolu altyapısı geliştirildi.
Cumhuriyet’in ilk 15 yılında ne yapıldı?
Kurtuluş Savaşı ile küllerinden doğan Türk milleti, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte yeniden yapılanma sürecine girdi. 1923’ten itibaren Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde ülkeyi her anlamda ileriye taşıyacak adımlar atıldı. İşte Cumhuriyet’in ilk yıllarıyla birlikte Türkiye’ye kazandırdıkları…
3 Mart 1924’de Halifeliğin kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı mensuplarının Türkiye dışına çıkarılmasına ilişkin yasa kabul edildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu çıkarıldı. Şer’iye ve Evkaf ve Harbiye Bakanlıkları kaldırıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Genelkurmay Başkanlığı oluşturuldu ve Hükûmet’ten ayrıldı.
TBMM’de 3 Mart 1924 tarihinde Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu kabul edilmesiyle Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki bütün okullar, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.
21 Nisan 1924’de Darülfünûn-u Şahane’nin ismi İstanbul Darülfünunu olarak değiştirildi.
17 Kasım 1924’de Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. 3 Haziran 1925’de kapatıldı.
13 Şubat 1925’te Şeyh Said İsyanı meydana geldi. 31 Mart 1925’te Şeyh Said Ayaklanması’nın bastırılması Cumhuriyet yönetiminin Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde denetimi sağlamasında önemli bir dönüm noktası oldu. Öte yandan ayaklanmayla ortaya çıkan gelişmeler, bir süre önce çok partili yaşama geçiş yönünde atılan adımların kesintiye uğramasına yol açtı.
16 Şubat 1925’te Türkiye’de havacılık sanayisini kurmak; askerî, sivil, sportif ve turistik havacılığın gelişmesini sağlamak için Tayyare Cemiyeti (Türk Hava Kurumu) kuruldu. 1935 yılında ise “Türk Hava Kurumu” adını aldı.
17 Şubat 1925 tarihinde aşar vergisi kaldırıldı. Aşarın getirdiği gelir devletin giderlerinin yüzde otuzuna yaklaşmasına rağmen, köylünün rahatlatılması ve üretimin arttırılması amacıyla bu vergi kaldırılmıştır.
4 Mart 1925’te Takrir-i Sükun Kanunu, günümüz Türkçesiyle Huzurun Sağlanması Yasası kabul edildi. 4 Mart 1929 tarihinde yürürlükten kaldırıldı.
14 Haziran 1925’te Cumhuriyet’in ilk şeker fabrikası, Marmara Bölgesi’nde, Ergene nehrinin kıyısında, Kırklareli’nin Alpullu kasabasında üretime başladı.
23 Ağustos 1925’te Kastamonu’ya gelen Atatürk, Şapka ve Kıyafet Devrimi’ni başlattı. 25 Kasım 1925’de Şapka ve Kıyafet Kanunu çıkartıldı. 30 Kasım da ise Tekke ve Zaviyeler kapatıldı. Şapka Kanunun kabul edilmesiyle TBMM üyelerine ve devlet memurlarına şapka giyme mecburiyeti getirildi ve Türk halkı da buna aykırı bir davranıştan men edildi.
26 Aralık 1925 yılında Türkiye’de uluslararası takvim ve saatin kullanılması TBMM’de iki ayrı yasayla kabul edildi.
14 Ocak 1926’da Borçlanma Kanunu, 17 Şubat 1926’da ise İsviçre Medeni Kanunu örnek alınarak Türk Medeni Kanunu TBMM’de kabul edildi. Türk Medeni kanununa göre Ailede kadın-erkek eşitliği sağlandı. Evlilikte resmî nikâh zorunluluğu getirildi.
2 Mart 1926’da Parasız yatılı Köy Muallim Mektepleri’nin kurulması kabul edildi.
1 Temmuz 1926’da Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi. Bu yasaya göre; akarsularda, göllerde, Marmara denizi ile boğazlarda, bütün kara sularında ve bunlar içinde kalan körfez, liman, koy ve benzeri yerlerde, makine, yelken ve kürekle hareket eden araçları bulundurma; bunlarla mal ve yolcu taşıma hakkı Türk milletine verildi.
20 Aralık 1926’da Türkiye – Macaristan Ticaret Antlaşması imzalandı.
1926 Türkiye’de cumhuriyet döneminin ilk eğitim kurumlarından, günümüzde Gazi Üniversitesi olan Gazi Eğitim Enstitüsü kuruldu. Ankara’da kurulan, cumhuriyet kuşağı ortaokul öğretmenlerinin yetiştirilmesinde çok önemli bir rol oynayan Gazi Eğitim Enstitüsü, Türkiye’nin en köklü eğitim fakültelerinden biridir.
7 Mart 1927’de İstiklal Mahkemeleri kaldırıldı. İstiklâl mahkemeleri, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında ayaklanma çıkaran ve yağmaya girişenleri, bozguncuları, orduya ait silah ve mühimmatı çalanları, casusları, asker kaçaklarını ve bağımsızlık hareketini engelleme amacıyla propaganda yapanları yargılamak için, çıkarılan özel bir kanunla ilk olarak 18 Eylül 1920 tarihinde kurulan mahkemelerdi.
Cumhuriyet’in ilanından sonra ise ilk kez 28 Ekim 1927 tarihinde nüfus sayımı yapıldı ve bu yıldan itibaren genellikle 5 yıllık aralarla yapılmıştır. 1927 yılındaki Türkiye’nin nüfusu 13.649.945 idi.
15 Ocak 1928 tarihinde 223 kilometrelik Kayseri – Sivas demiryolunun devlet tarafından yapılması kararlaştırıldı.
31 Ocak 1928 tarihinde fırsat eşitliğinin teminatı olarak kabul edilen Türk Eğitim Derneği, Atatürk önderliğinde kuruldu.
10 Nisan 1928 TBMM, Anayasa’nın ikinci maddesini değiştirdi. Söz konusu maddeden, “Türkiye Devleti’nin dini İslam’dır” bölümü çıkarıldı. Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı, yemin ederken “Vallahi” yerine “Namusum üzerine söz veririm” diyecek.
14 Nisan 1928’de Yargıtay’ın çalışmaları, yönetimi ve denetimini kapsayan Yargıtay Kuruluş Kanunu kabul edildi.
23 Mayıs 1928 tarihinde Türk Vatandaşlığı Kanunu, 24 Mayıs’ta Uluslararası Rakamların kullanılmasına ilişkin kanun kabul edildi. 28 Mayıs tarihinde Millet Mektepleri açılması hakkında Bakanlar Kurulu kararı alındı.
23 Ağustos 1928’de Amasya – Zile Demiryolu (82 km) hizmete girdi.
1 Kasım 1928’de Yeni Türk alfabesine ilişkin kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edildi. Kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla Millet Mektepleri kuruldu.
24 Kasım 1928 tarihinde ise Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e “Millet Mektepleri’nin Başöğretmenliği” ünvanı verildi.
Kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla Millet Mektepleri kuruldu. 24 Kasım 1928’de de Atatürk Millet Mektepleri Başöğretmeni olarak ilan edildi.
Yeni Türk alfabesine ilişkin kanunun kabulünden sonra 1 Ocak 1929’da halkı okuryazar kılmak amacıyla gerçekleşen eğitim seferberliği için Millet Mektepleri açıldı.
1 Ocak 1929 tarihinde Anadolu demiryolu hattı ile Haydarpaşa Limanı millileştirildi.
3 Nisan 1930 Kadınlara yerel seçimlerde (belediye seçimlerinde) oy hakkı tanındı.
22 Haziran 1930 tarihinde Jandarma Genel Komutanlığı Kuruldu.
23 Aralık 1930 tarihinde Cumhuriyet döneminin 2. büyük irtica vakası Menemen Olayı gerçekleşti. Mustafa Fehmi Kubilay ve 2 asker hayatını kaybetti.
26 Mart 1931’de Ölçüler Kanunu kabul edildi. Meclis’te kabul edilen Ölçüler Kanunu ile uluslararası standartlara uyum sağlandı. Bu kanunla beraber okka, endaze gibi ölçülerin yerine kilo, metre, gram gibi Batı ölçüleri kullanımına başlandı.
12 Nisan 1931 tarihinde Atatürk’ün direktifleriyle Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adı altında Türk Tarih Kurumu kuruldu.
20 Nisan 1931’de Cumhuriyet Halk Fırkası’nın “Gazi Mustafa Kemal” imzasıyla yayımlanan seçim beyannamesinde ilk kez “altı ilke” bir arada sayıldı. Daha sonra Anayasa’da da yer alacak bir ilke haline gelen “Yurta sulh, cihanda sulh” ifadesi de ilk kez bu beyannamede dile getirildi.
19 Şubat 1932’de ülkenin sosyal ve kültürel kalkınmasında, Cumhuriyet’in getirdiği değerlerin geniş halk kitlelerine ulaşması için Halkevleri kuruldu.
6 Temmuz 1932’de Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne katıldı. Milletler Cemiyeti, I. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası barışın için sağlanması ve devamlılığı için galip devletler tarafından kurulmuştu.
12 Temmuz 1932 tarihinde Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesine katkı sağlamak için Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türk Dil Kurumu kuruldu.
20 Mayıs 1933 ilk ulusal hava yolu şirketi Türk Hava Yolları kuruldu. Kurulduğu zaman ki ilk adı Havayolları Devlet İşletme İdaresi idi.
29 Haziran 1933 Sivas – Erzurum demiryolu açıldı.
10 Temmuz 1933’te ticari nitelikte mal üreten kuruluş olarak Sümerbank
14 Eylül 1933 tarihinde Ankara’da Türkiye ile Yunanistan Arasında İçten Anlaşma Yasası, 17 Ekim de ise Ankara’da Türkiye ile Romanya arasında Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması imzalandı
29 Ekim 1933’de Atatürk, Ankara Hipodromu’nda Onuncu Yıl Nutku’nu okudu ve Cumhuriyet’in 10. yılı kutlandı. Nutuk, hem Türk Kurtuluş Savaşı’nın hesabını veren, bir diğer deyişle ulusal mücadelenin kimlere karşı, niçin ve nasıl verildiğini anlatan, hem de bu mücadelenin Cumhuriyet kurulduktan sonraki safhasında yapılması gerekenler ve yapılacak olanlar konusunda önemli bilgiler içeren bir konuşmadır.
1933 tarihinde Türkiye Halk Bankası, “Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kanunu” kapsamında kuruldu ve 1938 yılında faaliyete geçti.
1934 yılında I. Beş Yıllık Sanayileşme Planı devreye sokuldu. En büyük ağırlık dokuma sektörüne verildi. Fabrikaların büyük bir kısmı Sovyet kredisi ve teknolojisi ile kuruluyordu. Demiryolları yapımına önem verildi.
21 Haziran 1934 tarihinde kabul edilen Soyadı Kanunu’nunda 5 ay sonra 24 Kasım 1934 tarihinde TBMM tarafından oy birliği ile kabul edilen 2587 sayılı kanunla Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadı verildi. 25 Kasım’da Mustafa Kemal Atatürk, İsmet Paşa’ya “İnönü” soyadını verdi.
2 Ocak 1936’da Soyadı Kanunu yürürlüğe girdi. 17 Aralık 1934’te çıkarılan yasa ile bu soyadının diğer kişiler tarafından kullanılması yasaklandı.
3 Aralık 1934 Kıyafet Kanunu kabul edildi. Bazı Kisvelerin (kıyafetlerin) Giyilemeyeceğine Dair Kanun,1982 Anayasası’nın 174. maddesine göre “inkılap kanunları” arasında yer almaktadır.
5 Aralık 1934 Türk kadınına milletvekili seçme ve seçilme hakkının verildiğine dair kanun kabul edildi.
1 Şubat 1935 Ayasofya müze olarak halkın ziyaretine açıldı.
1935 yılı 8 Mart Dünya Kadınlar Gününde Kadınların ilk defa oy kullandıkları TBMM 5. dönem seçimlerinde 18 kadın milletvekili seçilerek meclise girdi.
Türkiye’nin ilk kükürt Fabrikası: Isparta Keçiborlu Kükürt Fabrikası 24 Ağustos 1935’de açıldı. İlçe merkezinde Etibank tarafından kurulan kükürt üretim fabrikası ilçe merkezinde önemli bir istihdam sağlayıcı kurum olmuştu.
6 Şubat 1936’da Türkiye’nin katıldığı ilk Kış Olimpiyatları Garmisch-Partenkirchen’de başladı.
20 Temmuz 1936 tarihinde Türkiye’nin Boğazlar’ı silanlandırmasına olanak tanıyan Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.
5 Şubat 1937 tarihinde Anayasa’nın 2. Maddesi’nde yapılan değişiklikle, 6 ilke Anayasa metnine girdi: Türkiye Devleti Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçıdır. Resmi Dili Türkçedir. Makam Ankara şehridir.
1937 Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası
Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk’ün, “Her fabrika bir kaledir” diyerek 9 Ekim 1937’de açtığı Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası, Cumhuriyet’in önemli eserlerinden birisidir.
Aydın’daki Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası, Türkiye’nin devlet eliyle kurulan ilk basma fabrikasıydı. Sadece üretim yapılan bir fabrika değil, hastanesi, okulu, kültür sanat etkinliklerinin, baloların yapıldığı, sinema filmlerinin gösterildiği bir kültür merkezi, 7 delikli golf sahası, basket ve futbol sahalarının, boks ringi, tenis kortu ve paten pistinin olduğu spor kompleksi, rekreasyon düzenlemeleriyle bir yaşam merkeziydi. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün tüm yurda yaygınlaştırmayı hayal ettiği, buna fırsat bulamadan aramızdan ayrıldığı “Sosyal Fabrika Projesi”nin ilk örneğiydi. 2002’de tüm fabrika ve satış Mağazalarıyla birlikte kapatıldı.
25 Ekim 1937’da Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü’nün yerine Celal Bayar’ı başbakan olarak atadı.
14 Ocak 1938’de Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı kuruluş kanunu kabul edildi. Türkiye-Irak-İran-Afganistan arasında aktedilen Sadabat Paktı, TBMM’de onaylandı.
10 Kasım 1938’dee Mustafa Kemal Atatürk vefat etti.
Bu yazılar da ilginizi çekebilir;
